Samen beslissen

De tijd dat de arts een diagnose stelt en met een gedecideerd gebaar een recept of een advies aan zijn dankbare patient meegeeft, ligt achter ons. We zouden er misschien bijna naar terugverlangen, alleen: bij de meeste patienten werkt het niet. De maatschappij is gelijkwaardiger geworden, ook in de spreekkamer. Hoezo weet de dokter het beter? Met internet is alle informatie beschikbaar, inclusief alle professionele richtlijnen en protocollen waarop artsen hun werk baseren. Van de arts wordt verwacht dat hij (steeds vaker zij) goed communiceert en samen met zijn patient en diens naaste overlegt en beslissingen neemt. Het lijkt alsof ons werk daarmee ingewikkelder is geworden, maar de vraag is of dat zo is.

Shared decision making

Samen beslissen, ook wel gezamenlijke besluitvorming of shared decision making (SDM) genoemd, betekent ook een gedeelde verantwoordelijkheid, en meer betrokkenheid bij de patient als het gaat om zijn eigen gezondheid en wat hij daarvoor moet doen en laten. Samen beslissen levert een betere therapietrouw. Patienten die in gelijkwaardigheid met hun arts beslissingen nemen zijn beter gemotiveerd om de gemaakte afspraken na te komen. In deze nascholing beschrijf ik patientgerichte gespreksvaardigheden waarmee een huisarts samen met zijn patient tot een beslissing kan komen. In BLOK A gaat het eerst over het omgaan met weerstand. Want wat als een patient eigenlijk geen advies wil, laat staan samen met zijn huisarts een beslissing nemen? BLOK B gaat over het wat en waarom van samen beslissen. In BLOK C beschrijf ik hoe arts en patient samen kunnen beslissen over medicatie. Samen beslissen past in een bredere maatschappelijke ontwikkeling waarin regie en verantwoordelijkheid zo veel mogelijk met de patient worden gedeeld, en wordt als best practice aanbevolen door onder andere de Federatie Medische Specialisten, de Patientenfederatie Nederland en de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. Afhankelijk van de mate waarin de patient in de besluitvorming wil en kan participeren zijn er drie mogelijke communicatiestijlen: een directieve, paternalistische stijl (de arts weet wat goed is en beslist) versus een niet-directieve geïnformeerde keuze-stijl (de patient beslist), met daartussenin gezamenlijke besluitvorming (arts en patiënt beslissen samen op basis van gelijkwaardigheid). Afhankelijk van de situatie en de voorkeur van de individuele patient valt er voor alle drie de stijlen wel iets te zeggen. In acute, levensbedreigende situaties wordt van de arts verwacht dat hij snel en adequaat handelt, en desnoods pas achteraf overlegt.

Gespreksvaardigheden

De in deze nascholing beschreven gespreksvaardigheden zijn zo veel mogelijk patientgericht. Patient-centered communication is in Engelssprekende landen al decennia de methode waarin medisch studenten worden getraind. De gespreksvaardigheden zijn goed onderzocht en zo veel mogelijk bewezen effectief (ter onderbouwing verwijs ik naar twee uitmuntende boeken: Vaardig communiceren in de gezondheidszorg uit 2014 en Smiths Patient-Centered Interviewing, an evidence based method uit 2018). Volgens de meest gangbare definitie betekent patiëntgericht communiceren dat de arts, die verantwoordelijk is voor de communicatie, probeert: 1. het perspectief van de patiënt (zijn zorgen, ideeën, verwachtingen, behoeften, gevoelens en functioneren) te achterhalen en te begrijpen, 2. de unieke psychosociale en culturele context waarin de patient zich bevindt te begrijpen, en 3. samen tot een probleemdefinitie te komen om vervolgens samen te beslissen over het beleid overeenkomstig de waarden van de patient. De beschreven gespreksvaardigheden zijn voorbeelden van wat u in een bepaalde situatie, tegen een bepaalde patient, zou kunnen zeggen. Uiteraard valt nooit precies te voorspellen hoe de patient zal reageren. Communicatie is interactie: actie en reactie. Wat u zegt, hoe u het zegt, wat u non-verbaal uitstraalt, het lokt bij de ander een reactie uit. De juiste gesprekstechnieken bestaan niet. Wat in ieder geval belangrijk is, is dat u het echt meent. Communicatie moet niet alleen bij de patient passen maar ook bij u. Niet alleen onze woorden maken het verschil, maar vooral onze oprechte, compassievolle, respectvolle, kortom: patientgerichte grondhouding.